150 năm trước, 17 nước đã ký một hiệp ước ảnh hưởng đến tận ngày nay

Hiệp ước về hệ đo lường mét ra đời trong cuộc Cách mạng Pháp và đã trở thành nền tảng cho cuộc sống hàng ngày của hầu hết toàn bộ dân số thế giới .

Định nghĩa hiện nay của mét được thông qua vào năm 1983, nhưng lịch sử của đơn vị đo lường này đã kéo dài hơn 200 năm (Ảnh: Getty Images).

Vào ngày 20/5/1875, các đại biểu từ 17 quốc gia đã tập trung ở Paris và ký kết Công ước Mét , còn được gọi là Hiệp ước Mét .

Vào thời điểm đó, không có gì lạ khi các quốc gia, tiểu bang và thậm chí các thành phố đều có những cách đo khoảng cách và khối lượng hoàn toàn khác nhau, cản trở thương mại và kìm hãm sự tiến bộ của khoa học .

Để chuẩn hóa và thống nhất các định nghĩa này, Hiệp ước Mét đã thành lập Cục Cân đo Quốc tế, nơi đầu tiên định nghĩa mét và kilôgam.

Qua nhiều năm, ngày càng có nhiều quốc gia ký Hiệp ước Mét. Một số đơn vị đo lường khác cũng được đưa vào để hình thành Hệ thống đơn vị quốc tế, làm cơ sở cho hệ mét. Mặc dù vậy, “mét” đã ra đời từ trước và phải gần 100 năm sau hiệp ước mang tên nó mới được ký kết.

Câu chuyện bắt đầu trong thời kỳ Cuộc Cách mạng Pháp.

Lịch sử của mét

Vào cuối những năm 1700, các nhà cách mạng định hình nên nền cộng hòa mới của Pháp đã xóa bỏ những truyền thống cũ gắn liền với hoàng gia và tôn giáo.

Bức tranh của họa sĩ người Pháp Pierre-Antoine Démachy vẽ Lễ hội Thống nhất tại Quảng trường Cách mạng. Lễ hội này được tổ chức vào ngày 10/8/1793 để quảng bá các giá trị của Cộng hòa Pháp (Ảnh: Getty Images).

Video đang HOT

Và trong công cuộc đổi mới đó, một hệ thống đo lường mới đã ra đời.

Ông Bruce Warrington, Giám đốc điều hành kiêm chuyên gia đo lường chính tại Viện Đo lường Quốc gia của Úc, cho biết bất kỳ ai cũng có thể sử dụng hệ thống này và nó gắn liền với các đặc tính cơ bản của tự nhiên chứ không phải từ chiều dài cánh tay của nhà vua hay thứ gì đó thay đổi theo thời gian.

Vì vậy, các nhà toán học và nhà khoa học thời đó đã quy định rằng độ dài của một mét – bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp “metron”, có nghĩa là “một phép đo” – bằng một phần mười triệu khoảng cách từ Bắc Cực đến đường xích đạo chạy qua Đài quan sát Paris.

Đường thẳng này chạy qua Paris, được gọi là kinh tuyến Paris (Ảnh: Wikimedia Commons).

Vào năm 1792, hai nhà thiên văn học đã cùng nhau tính toán được khoảng cách này và bảy năm sau đó tức là năm 1799, họ đã trình bày phép đo cuối cùng của mình lên Viện Hàn lâm Khoa học Pháp, nơi đã tạo ra một “Mét lưu trữ” dưới dạng một thanh bạch kim.

Sau này người ta phát hiện ra rằng hai nhà thiên văn học đã tính toán sai một chút và mét mà chúng ta biết hiện nay ngắn hơn 0,2 mm so với thực tế.

Mét Lưu trữ và các bản sao của nó cuối cùng đã được thay thế bằng các thanh dài khoảng 30 mét làm bằng hợp kim platinum-iridium ổn định. Chúng được phân phối trên toàn thế giới vào cuối những năm 1890 và vẫn là mét “chuẩn” trong nhiều thập kỷ.

Mẫu mét quốc gia số 27 được gửi đến Hoa Kỳ và được Tổng thống Benjamin Harrison tiếp nhận vào ngày 2/1/1890 (Ảnh: Thư viện và Bảo tàng nghiên cứu NIST).

Nhưng khi khoa học tiến bộ, định nghĩa về mét cũng thay đổi. Sự thay đổi này bắt đầu vào đầu thế kỷ trước, khi các nhà khoa học phát hiện ra rằng họ có thể đo khoảng cách bằng ánh sáng.

Ánh sáng di chuyển dưới dạng sóng. Nếu bạn biết khoảng cách giữa mỗi sóng – được gọi là bước sóng, nghĩa đen là độ dài của sóng – thì có thể sử dụng ánh sáng như một thước đo rất tốt.

Và vào năm 1960, các thanh hợp kim bạch kim đã ra đời và một định nghĩa mới về mét đã được đưa ra. Khi dòng điện truyền qua một bóng đèn chứa khí krypton thì các nguyên tử krypton sẽ phát ra ánh sáng, bao gồm cả bước sóng màu đỏ cam. Một mét bằng 1.650.763,73 lần bước sóng của ánh sáng đỏ cam cụ thể này.

Trong khi đó, chế tạo điện tử bắt đầu ra đời và quy mô sản xuất thu hẹp lại đến mức cực kỳ nhỏ. Các bóng bán dẫn trong mạch tích hợp của điện thoại thông minh, chỉ rộng vài phần tỷ mét.

Vì vậy, chúng ta cần những thước đo có thể kiểm tra và kiểm soát chất lượng sản xuất ở cấp độ tinh vi đó. Điều này thì định nghĩa về đồng hồ đo đèn krypton không thể làm được.

Khí Krypton-86 không mùi, không màu và tồn tại với lượng rất nhỏ trong khí quyển (Ảnh: Viện quốc gia Tiêu chuẩn Tập hợp số công nghệ, Gaithersburg).

Từ năm 1960 trở đi đã có nhiều tiến bộ trong việc đo thời gian chính xác bằng đồng hồ nguyên tử. “Tiếng tích tắc” của chúng được tạo ra bởi dao động bức xạ phát ra khi các nguyên tử được chiếu sáng bằng ánh sáng laser.

Và chúng có thể tích tắc hàng tỷ lần mỗi giây. Khả năng mới này giúp cho việc chia giây thành những lát cắt ngày càng nhỏ hơn, kết hợp với một hằng số vật lý phổ quát, tốc độ ánh sáng, đã định nghĩa lại mét.

Từ năm 1983, một mét được coi là khoảng cách ánh sáng di chuyển trong chân không trong 1/299.792.458 giây (vì ánh sáng di chuyển với tốc độ 299.792.458 mét/giây).

Định nghĩa mới này kết hợp thời gian và tốc độ ánh sáng đã mở ra những cách thức mới để đo chiều dài. Ví dụ các nhà khoa học dùng nó để đo chính xác khoảng cách từ Trái Đất đến Mặt Trăng.

Các nhà du hành trên tàu vũ trụ Apollo đã để lại một loại gương trên bề mặt Mặt Trăng, và cho đến ngày nay, chúng ta vẫn có thể bắn tia laser vào tấm gương đó và căn thời gian để ánh sáng đi đến Mặt Trăng và quay trở lại và sử dụng phép đo này để tính được chính xác khoảng cách giữa Trái Đất và Mặt Trăng.

Những phép đo này cho thấy Mặt Trăng đang dần rời xa Trái Đất với tốc độ khoảng 3,8 cm mỗi năm.

Trong số năm tấm gương phản chiếu trên Mặt Trăng, có hai tấm được phi hành đoàn Apollo 11 và 14 đặt ở đây vào các năm 1969 và 1971 (Ảnh: NASA).

Việc áp dụng một cách chậm chạp hệ mét

Trong khi mét và các đơn vị đo lường khác đang được định nghĩa lại, mỗi bên ký kết Hiệp ước mét phải áp dụng hệ mét theo thời gian của mình. Thời gian chuyển đổi này kéo dài rất lâu, có khi đến nhiều chục năm.

Mỹ là một trong những nước đầu tiên ký kết hiệp ước này, nhưng ngày nay, trong cuộc sống hàng ngày ở Mỹ, các đơn vị đo lường của Anh vẫn được sử dụng rộng rãi, mặc dù hệ thống mét được công nhận về mặt pháp lý và là cốt lõi của các phép đo lường dân sự.

Tiêu chuẩn quốc gia chính thức về khối lượng và khoảng cách của Mỹ vẫn là kilogram và mét, giống như các nước khác.

Sự thiếu nhất quán vẫn tồn tại trong lĩnh vực đo lường thực phẩm. Ví dụ như ở Úc, một thìa canh bằng bốn thìa cà phê, trong khi ở các nước khác thì một thìa canh bằng ba thìa cà phê. Hay đơn vị đong bằng “cốc” cũng chưa hoàn toàn giống nhau ở tất cả các nước.

Vì thế nếu bạn đang nấu một món gì đó mà cần biết công thức, thì bạn lại phải xem công thức đó có nguồn gốc từ nước nào để đối chiếu sang hệ đo lường ở nơi bạn sinh sống cho phù hợp.

Đấu giá vòng cổ kim cương liên quan hoàng hậu Pháp bị hành hình Nhà đấu giá Sotheby's vừa bán ra chiếc vòng cổ đính kim cương được cho là liên quan vụ bê bối góp phần dẫn đến sự sụp đổ của hoàng hậu Marie Antoinette trong thời Cách mạng Pháp. Chiếc vòng cổ đính gần 500 viên kim cương có giá trị lịch sử to lớn . ẢNH: REUTERS. Một vòng cổ đính đầy kim...