AI tạo sinh hỗ trợ hay cản trở sự phát triển xã hội của tr.ẻ e.m?

Trong bối cảnh các công cụ AI tạo sinh ngày càng dễ tiếp cận ở cả trường lẫn nhà, Tiến sĩ Gordon Ingram và Thạc sĩ Vũ Bích Phượng (giảng viên ngành Tâm lý học tại Đại học RMIT) cho rằng, chúng ta cần quan tâm thảo luận nhiều hơn về tác động của việc tương tác với chatbot AI và bạn ảo lên tâm lý của trẻ.

Tr.ẻ e.m và thanh thiếu niên hiện dành nhiều thời gian lên mạng hơn bao giờ hết. (Ảnh minh họa: Pexels)

AI tạo sinh và bạn đồng hành AI ngày càng phổ biến ở người trẻ

Tr.ẻ e.m và thanh thiếu niên hiện dành nhiều thời gian lên mạng hơn bao giờ hết. Trên toàn cầu, ước tính thanh thiếu niên dành khoảng 7,5 giờ trước màn hình mỗi ngày và gần 50% trẻ lên mạng liên tục trong ngày. Còn tại Việt Nam, 89% tr.ẻ e.m và thanh thiếu niên sử dụng Internet với thời gian trung bình 5-7 tiếng mỗi ngày.

Cha mẹ và giáo viên vẫn đang phải thích nghi với sự gia tăng thời gian sử dụng thiết bị điện tử và ảnh hưởng của mạng xã hội như TikTok, Instagram và YouTube đến đời sống con trẻ. Nhưng gần đây, nhiều xu hướng mới đã nhanh chóng xuất hiện do sự phát triển của công nghệ AI.

Thanh thiếu niên đang thử nghiệm ChatGPT để hỗ trợ làm bài tập về nhà, chơi đùa, giải quyết các vấn đề xã hội trong cuộc sống, hoặc đơn giản là trò chuyện khi cảm thấy cô đơn. Một số trẻ có thể thích trò chuyện với AI hơn là với bạn bè, đặc biệt là khi phải vật lộn với những cảm xúc tiêu cực.

Video đang HOT

Tr.ẻ e.m và thanh thiếu niên hiện dành nhiều thời gian trên mạng internet hơn bao giờ hết. (Ảnh minh họa: Unsplash)

Một số người trẻ cũng đang tiến sâu hơn với các ứng dụng bạn đồng hành AI. Các nền tảng như Replika hoặc Character.ai được tiếp thị cho thanh thiếu niên như những “người bạn” vui tươi, thông minh và đầy lòng cảm thông. Một số ứng dụng như CrushOn.AI và DreamGF (một chatbot đóng vai bạn gái AI), cũng nêu bật tính hấp dẫn của việc thử nghiệm trò chuyện lãng mạn hoặc tìn.h dụ.c.

“Cũng giống như mạng xã hội, những cách sử dụng AI mới này đặt ra câu hỏi lớn cho các bậc cha mẹ về khả năng kiểm soát các nội dung mà con có thể truy cập”, TS Gordon Ingram, nhà tâm lý học phát triển và giảng viên cấp cao tại RMIT Việt Nam , cho biết.

Nên giới hạn độ tuổ.i người dùng AI tạo sinh như thế nào?

Các nền tảng mạng xã hội như Facebook và TikTok hiện đã chính thức cấm người dùng dưới 13 tuổ.i tạo tài khoản sau nhiều ý kiến lo ngại về việc trẻ v.ị thàn.h niê.n bắt gặp nội dung không phù hợp hoặc thậm chí bị người lớn thao túng và lạm dụng trên mạng xã hội. Gần đây, luật pháp Australia đã tăng độ tuổ.i tối thiểu lên 16 và các quốc gia khác, bao gồm cả New Zealand, có thể sớm làm theo.

Tuy nhiên, các nền tảng AI tạo sinh chưa được hạn chế nghiêm ngặt như vậy mặc dù cũng cung cấp trải nghiệm và nội dung chân thực tương tự. Các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) và chatbot có thể dễ dàng được truy cập mà không cần xác minh độ tuổ.i một cách nghiêm túc.

Chúng ta có nên áp dụng giới hạn độ tuổ.i tương tự cho AI không? Câu trả lời của ThS Phượng là: “Có, và thậm chí có thể phải nghiêm ngặt hơn”. Lý do là vì khác với mạng xã hội, những bạn đồng hành AI mô phỏng các cuộc trò chuyện qua lại và có thể ảnh hưởng sâu sắc hơn đến tâm lý của những trẻ dễ bị thao túng. Nếu không có quy định, tr.ẻ e.m có thể hiểu lầm rằng mọi phản hồi của AI là phù hợp về mặt đạo đức hoặc xã hội.

TS Gordon Ingram và ThS Vũ Bích Phượng (từ trái qua phải). (Ảnh: RMIT)

UNESCO đã khẩn thiết kêu gọi Chính phủ các nước quản lý AI tạo sinh trong trường học. Common Sense Media, một tổ chức phi lợi nhuận chuyên đán.h giá tính phù hợp của phương tiện truyền thông và công nghệ mới nổi đối với tr.ẻ e.m, cũng khuyến nghị cấm dùng ứng dụng bạn đồng hành AI đối với người dưới 18 tuổ.i. Chuyên gia RMIT cũng từng bình luận về cơ chế xác minh độ tuổ.i của người dùng mạng xã hội.

“Chúng tôi kêu gọi cần có thêm nhiều nỗ lực để nâng cao nhận thức của cha mẹ và giáo viên về quy định hạn chế độ tuổ.i này”, ThS Phượng nói.

Bên cạnh đó, trong khi các nền tảng như YouTube hoặc Facebook cho phép báo cáo nội dung không phù hợp một cách dễ dàng, thì cơ chế báo cáo của nhiều nền tảng AI tạo sinh lại chưa minh bạch đối với tr.ẻ e.m và phụ huynh.

“Các nền tảng AI cần có một cơ chế báo cáo dễ nhận diện và dễ tiếp cận hơn, và giới học thuật có thể hỗ trợ bằng cách tiến hành các nghiên cứu nhằm phân tích mối quan tâm của người dùng về việc sử dụng AI, cũng như hiểu biết của họ về việc cần làm khi nhận thấy điều đáng lo ngại”, Tiến sĩ Ingram gợi ý.

Khuyến nghị dành cho phụ huynh, nhà trường và cơ quan quản lý

Để đảm bảo AI hỗ trợ thay vì cản trở sự phát triển xã hội của tr.ẻ e.m, ThS Phượng khuyến nghị phụ huynh nên giám sát và tương tác với con mình trong và sau khi trẻ dùng các mô hình ngôn ngữ lớn hoặc chatbot. Làm như vậy có thể giúp phụ huynh hiểu được nhận thức của con về nội dung do AI tạo ra, cung cấp hỗ trợ đầy đủ và kịp thời, đồng thời đảm bảo rằng con vẫn có tương tác với người song song với tương tác AI, qua đó giúp trẻ suy nghĩ phản biện về nội dung nhận được từ AI.

Đối với giáo viên, TS Ingram khuyến nghị ưu tiên các hoạt động thảo luận nhóm, chơi theo nhóm và giải quyết vấn đề hợp tác trong lớp học. AI tạo sinh có thể được giới thiệu từ bậc trung học cơ sở và chỉ trong bối cảnh hợp tác theo nhóm.

Các giảng viên RMIT đề xuất rằng các nhà hoạch định chính sách cần yêu cầu các nền tảng AI thiết kế ứng dụng phù hợp với lứa tuổ.i, xác minh độ tuổ.i và cho phép cài đặt chế độ kiểm duyệt nội dung, đảm bảo an toàn cho tr.ẻ e.m. Cơ chế báo cáo nội dung có hại cũng phải có sẵn và dễ dàng truy cập.

Bên cạnh đó cũng cần có thêm hỗ trợ và tài trợ cho nghiên cứu để tập hợp các nhóm đa ngành, bao gồm các nhà tâm lý học và chuyên gia kỹ thuật, cùng tiến hành các nghiên cứu trường diễn và nghiên cứu thực nghiệm để đán.h giá tác động của AI tới sự phát triển của trẻ. Những nghiên cứu này sẽ cần thiết để xây dựng các hướng dẫn quốc gia về việc sử dụng AI có đạo đức ở trường và nhà.

“Khi AI trở thành một phần trong đời sống thường nhật của tr.ẻ e.m ở Việt Nam và trên toàn thế giới , chúng ta phải hành động thận trọng. Trí tuệ nhân tạo có thể là một công cụ hỗ trợ học tập đầy quyền năng nhưng không thể thay thế cho trí thông minh tự nhiên và phong phú của con người – yếu tố giúp chúng ta sống trong thế giới cảm xúc của các mối quan hệ giữa con người với nhau”, TS Ingram nói.

“Ngày Quốc tế Thiếu nhi năm nay là dịp để chúng ta tắt các thiết bị điện tử và bật kết nối với con. Hãy chung tay nuôi dạy một thế hệ tr.ẻ e.m có sự đồng cảm, đức tính kiên cường và sự gắn kết – những đứ.a tr.ẻ thích học hỏi, phát triển và kết nối với nhau hơn là với máy móc – vì sức khỏe xã hội của các con”, ThS Phượng nhấn mạnh.

Khai thác sức mạnh AI tạo sinh: Hiểu đúng và ứng dụng hiệu quả AI tạo sinh mang đến tiềm năng to lớn để cải thiện cách chúng ta giảng dạy, nghiên cứu và vận hành. Tuy nhiên, các công cụ AI cũng có thể tạo ra thông tin sai lệch và khuếch đại... AI tạo sinh có tiềm năng cách mạng hóa giáo dục đại học, nhưng nó cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Các công...