Bảo vệ tác quyền văn học: “Đứa con” chưa lớn

"Chủ tịch tỉnh" phần 2 sẽ nói đến... "lợi ích nhóm"

"Viết hàng chục cuốn sách không bằng một bộ phim truyền hình, nói biên kịch phim Chủ tịch tỉnh người ta à lên ngay" - Ủy viên BCH Hội, nhà văn Bùi Đình Kính trò chuyện với giọng điệu hóm hỉnh, sắc sảo, bằng chất giọng vẫn còn âm sắc Hà Tĩnh, về thế sự và nghề viết.

Trẻ hơn tuổi 67 của mình, nhà văn Đình Kính mũ lưỡi trai, kính gọng vàng, đi bộ trên đường Điện Biên Phủ - một trong những con đường đẹp nhất thành phố Cảng đến gặp tôi. Chúng tôi ngồi ở cantine khách sạn Hải Quân, đối diện doanh trại Bộ Tư lệnh Hải quân, lâu năm có tiếng kèn trại lính, nơi ông từng là một sĩ quan. Hải Phòng tháng Năm không "rợp trời hoa phượng đỏ". Phượng bị chặt đi, mới trồng lại, chưa kịp có hoa, thành phố "đánh lạc" tên mình.

- Mọi người vẫn gọi ông là nhà văn Hải Phòng (HP). Thực tế, ít người HP gốc, ông cũng vậy.

- Tôi là dân nhập cư, HP là quê hương thứ hai, gắn bó sâu nặng hơn quê gốc. Tôi sinh ra ở Đức Thọ (Hà Tĩnh), 5 tuổi theo gia đình chuyển ra HP. Tôi tin, con người hình thành tính cách từ 5 tuổi. Trẻ con như giấy trắng, những gì tiếp nhận khi nhỏ, hằn rãnh sâu. Thế nên, giọng Hà Tĩnh không biến mất. Lúc bé, học ngoại ngữ như dao khắc đá, về già thành dao khắc trên cát.

- Giọng Hà Tĩnh đặc sệt là dịch giả Đoàn Tử Huyến, ông có gần gũi đồng hương này?

- Đoàn Tử Huyến là người tâm huyết với sách, chơi sách bền bỉ. Huyến sưu tập sách cũ, đề nghị đổi 2 bộ Tư Mã Thiên mới toanh lấy bộ sách cũ của tôi. Tư Mã Thiên của tôi in giấy đen, mờ chữ rất khó đọc.

- Và rồi...?

- Không đổi. Tôi bảo Huyến: "Chỉ mình ông chơi sách à, tôi cũng sưu tập đấy!"(Cười)

- Người ta vẫn bảo các nhà văn lắm tài nhiều tật. Ông có "thói tật" gì không?

- Thói tật à? Cờ bạc: không. Yêu đương: có, nhưng giới hạn. Đàn ông mà thấy người đẹp không lay động, thì hoặc bất thường sinh lý, hoặc giả dối. Mình là nghệ sĩ, sao lại không yêu. Tôi trẻ hơn tuổi vì yêu nhiều đấy. Nhấn mạnh nhé, yêu nhiều, khác với nhố nhăng, hư hỏng.

- Ông sắp "thất thập cổ lai hy" mà bàn về ái tình trẻ trung thế?

- (Cười lớn). Bảy mươi, là chuyện tuổi thọ cao ngày xưa thôi, chứ thời nay mà sống không được đến 80 là không biết sống.

- Chết, ông sợ chứ?

- Ai cũng sợ. Quy luật tất nhiên, phải chấp nhận, đón đợi để thanh thản. Chết không phải là hết. Trong cuộc nói chuyện gần đây với nhà thơ Trần Đăng Khoa, vốn là lính hải quân như tôi, ông ấy bảo: Thời buổi này, ai không tin có một "thế giới bên kia" là... ngu. Bi kịch lớn nhất của con người, là sinh ra để mà chết. May có "thế giới bên kia", tôi biết ơn quan niệm này, nó là nguồn an ủi lớn nhất. Tôi đã thấy những lão nông gõ tay vào áo quan, thậm chí nằm thử, khoe với bạn trong khi nhả khói thuốc lào một cách đầy thích thú. Khi tin có thế giới bên kia, sẽ không có gì nặng nề.

- Người Việt Nam hiện giờ đang bất ổn về tâm linh?

- Hãy xem con người với các quan hệ đặt trong không gian ba chiều. Trục tung: con người với thiên nhiên. Trục hoành con người với con người. Chiều thứ ba: nhu cầu tâm linh, ít ai thấu đáo. Trước kia, lúc quá khích, người ta hăng hái đập phá chùa chiền. Giờ lại xây la liệt. Chuyện thờ cúng vừa sai vừa "loạn". Đền thờ Trần Hưng Đạo lại thờ cả Mẫu, thờ "cô bé, cậu bé". Đền Bà Đế lại xây thêm chùa bên cạnh. Khách đi lễ không hiểu biết, cứ đặt lễ, tiền lung tung. Bây giờ người ta đi lễ bằng cáp treo. Đi bộ là tự nguyện, đi để tìm đến Phật, mệt thì nghỉ, không đi nổi thì dừng lại vái vọng. Đi bộ mới suy nghĩ được, mới ngộ ra điều gì đó. Đằng này lại cứ "xoẹt" cái đến nơi, thì thấy được gì? Kiểu này, không chừng người ta sẽ làm cả sân bay trực thăng trên đỉnh Yên Tử.

- Vì sao ông từ chối cả chuyến bay đến nước Mỹ tháng 6-2013?

- Ban chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam cử tôi làm trưởng đoàn nhà văn đi Mỹ 20 ngày, tôi đã từ chối, lý do chính là kém tiếng Anh - đây là "di chứng" của thế hệ 4X , 5X. Vừa xong phổ thông thì bị "ném" vào chiến trường, hòa bình, lại lo vợ con, cơm áo, đến lúc có thời gian để học thì học không vào. Tự trọng của một nhà văn là biết nhục.

- Ông bắt đầu viết từ khi nào? Viết văn có nuôi sống được nhà văn không?

- Tôi bắt đầu viết văn từ 1965, đến 1972 vào Hội Nhà Việt Nam và chiến dịch "viết kiếm sống" lúc ấy là viết sử cho các đơn vị, xí nghiệp rồi kịch bản phim, tiểu thuyết. Ở thế hệ tôi, chắc tôi là nhà văn nhiều đầu sách nhất.

- Đặt trong bối cảnh chung, thì nhuận bút văn chương rẻ mạt, lao động nặng mà mãi vẫn chưa được trân trọng một cách thiết thực?

- Biết làm thế nào, nói như Hoàng Ngọc Hiến: "Cái nước mình nó thế. Ở Việt Nam, văn chương không nuôi sống bất cứ ai, nếu chỉ thuần túy viết văn. Tôi sống được bằng nghề, là nhờ viết kịch bản. Còn tiểu thuyết, nhuận bút không đủ mua sách tặng. Huyền thoại tàu không số (NXB Hội Nhà văn) in 3.000 cuốn, tôi bỏ 20 triệu mua sách tặng bạn bè. Nhà văn Nguyễn Xuân Khánh tuổi ngoài 80, cũng bỏ 20 triệu mua Đội gạo lên chùa để tặng đấy.

- Ông chịu đi, dày vốn sống. Về vùng biển, lính biển, ông khai thác sâu rồi, liệu còn "vốn" không?

- Tôi là một trong các nhà văn đầu tiên đi Trường Sa. Hồi ấy, ra đảo, gạt chim mà bước vì chim trời kéo về dày đặc. Tôi khá thông thạo miền Tây Nam bộ và vùng Đà Lạt, sẽ viết dần. Tôi nhớ cuối thập niên 70 thế kỷ trước, không chỉ Đà Lạt, hầu hết các vùng thời xưa đều đẹp và yên bình hơn bây giờ. Đêm buông, nghe tiếng xe ngựa lóc cóc trên những con đường Đà Lạt dốc, thơ mộng vô cùng. Nay taxi nhả khói, sương mù hết, biệt thự xuống cấp và bị phá, thông bị chặt.

- Phim Chủ tịch tỉnh (phần 1, 38 tập) thu hút khán giả, khiến ông nổi tiếng, phim đem đến cho ông nhiều hơn văn?

- Đúng là nhờ làm phim mà đời sống khá hơn. Nhuận bút kịch bản Chủ tịch tỉnh để làm 3 việc: khao bạn ở Hà Nội, HP; gửi tiết kiệm dưỡng già; du lịch Nha Trang, Đà Lạt.

- Bao nhiêu người hỏi ông: "Chủ tịch tỉnh nào?" khi xem phim này?

- Nhiều lắm. Phim truyền hình Trung Quốc luôn đặt rõ địa danh có thật, còn phim truyền hình Việt Nam toàn phải bịa ra những cái tên, vì sợ đụng chạm, lệ thành quen. Tôi đặt tỉnh là "Đông Giang" ai muốn hiểu sao, "vơ vào" thì tự họ. Nhân vật, hiện tượng trong phim là khái quát, điển hình từ hiện thực. Tôi biết nhiều ông cấp to xem đều, không phải vì yêu phim ảnh đâu, mà để xem... có mình trong đó không.

- Chủ tịch tỉnh phần 2 (40 tập) sẽ bấm máy. Khán giả đang nôn nóng xem phần 2 đây?

- Khán giả quan tâm là sức ép khi tôi viết phần 2, căng thẳng, ráo riết hơn. Tiếc là phần này không được nhà văn Thùy Linh biên tập nữa, chị đã nghỉ hưu sớm. Trần Thùy Linh là biên tập có nghề, mạnh bạo và tinh tế. Tôi không cần nói tâm đắc phần nào, cảnh gì, điều gì tôi chú tâm, chị đều hiểu hết và giữ lại. Tôi rất ngán những vị biên tập tự "hèn", hơi tí là ngại, là sợ, chỉ "vờn", "gãi" mà không dám coi phim là tiếng nói phản ánh, đấu tranh các tệ nạn.

- Chủ tịch tỉnh phần 2 nhằm vào nội dung gì?

- Chủ yếu là phản ánh xu thế "lợi ích nhóm" trong quan hệ địa vị - kinh tế, chi phối từ cấp nhỏ đến cấp cao. Tôi "để dành" nhiều chi tiết để 40 tập phim đều hấp dẫn. Tư liệu nhiều, không chỉ lắm phen đấu đá, mảng đời tư thân phận, số phận nhân vật diễn tả sinh động, như "đời". Chủ tịch tỉnh có con ngoài giá thú.

- Đề cập đến "lợi ích nhóm", chắc phim lại có nhiều ông xem để xem "có mình trong đó không"?

- À, cũng có thể.

- Hình như ông "say sưa" viết kịch bản hơn văn?

- Tôi có đọc phỏng vấn một nhà văn Mỹ La tinh, phóng viên hỏi ông định dùng nhuận bút cuốn tiểu thuyết 200 trang làm gì, ông ấy bảo sẽ mua thủy phi cơ. Liên hệ sang mình, thật chua chát! Do lỗi hệ thống, đồng tiền chi phối nhiều thứ, song cán bộ làm cơ chế, quản lý văn hóa lại chưa biết làm văn hóa. Viết văn là kiếp phận, không dứt được.

- Ông sắp viết gì?

- Tiểu thuyết Người đàn bà thích nhảy đầm. Nghĩa đen là một bà hay đi nhảy, nghĩa bóng là nhân vật thích can dự vào mọi chuyện của xã hội.

Theo ANTD