Chuyên gia lo ngại về mối đe doạ mới đối với Mỹ do băng tan ở Bắc Cực

Những lý do khiến Canada đẩy mạnh chiến lược Bắc Cực

Canada đang đẩy mạnh chiến lược Bắc Cực trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị gia tăng và sự biến đổi ở khu vực do biến đổi khí hậu.

Băng tan do nhiệt độ ấm lên tại đảo Greenland thuộc Bắc Cực, ngày 16/8/2023. Ảnh: AFP/TTXVN

Theo trang Al Jazeera, hôm 6/12, Canada đã công bố chính sách an ninh dài 37 trang nêu chi tiết các kế hoạch tăng cường sự hiện diện quân sự và ngoại giao tại Bắc Cực, viện dẫn lý do là các mối đe dọa gia tăng từ hoạt động của Nga và Trung Quốc.

Chiến lược Bắc Cực của Canada

Canada cho rằng động thái tăng cường hiện diện ở Bắc Cực nhằm mục đích chống lại các thách thức an ninh trong khu vực từ Nga và Trung Quốc.

Chiến lược Bắc Cực mới của Canada nêu bật hoạt động gia tăng gần đây của Nga dọc theo rìa không phận Bắc Mỹ. Nước này coi việc Nga thử nghiệm vũ khí và triển khai các hệ thống tên lửa ở Bắc Cực, "có khả năng tấn công Bắc Mỹ và châu Âu, là rất đáng lo ngại".

Canada cũng cáo buộc Trung Quốc thường xuyên triển khai các tàu được trang bị khả năng nghiên cứu quân sự kép ở phía Bắc để thu thập dữ liệu.

Tài liệu nêu rõ Ottawa đã tìm cách quản lý Bắc Cực, hợp tác với các quốc gia khác trong nhiều năm và duy trì khu vực này không bị cạnh tranh quân sự.

Ngoại trưởng Canada Melanie Joly phát biểu tại một cuộc họp báo: "Tuy nhiên, các rào chắn ngăn ngừa xung đột đang ngày càng chịu sức ép to lớn. Bắc Cực không còn là khu vực có căng thẳng thấp nữa".

Chiến lược Bắc Cực của Canada bao gồm một số sáng kiến ​​quan trọng mà nước này sẽ thực hiện trong khu vực - từ hiện diện ngoại giao đến các biện pháp an ninh.

Quốc gia này sẽ thiết lập các lãnh sự quán tại Anchorage, Alaska và Nuuk, Greenland, đồng thời chỉ định một đại sứ để lãnh đạo và điều phối các chính sách và hành động của Canada trong khu vực. Ottawa cũng đang tìm cách giải quyết tranh chấp biên giới với Mỹ ở biển Beaufort và giải quyết tranh chấp biên giới về đảo Hans (Tartupaluk theo tiếng Inuktun địa phương), một hòn đảo nhỏ không có người ở giữa Đan Mạch và Canada.

Cùng với việc tìm cách tăng cường hợp tác Bắc Cực với Nhật Bản và Hàn Quốc - tương tự như quan hệ đối tác châu Á - Thái Bình Dương giữa các đồng minh - Canada cho biết họ sẽ tích cực lôi kéo các cộng đồng bản địa tham gia vào các hoạt động giám sát và phòng thủ.

Khu vực Bắc Cực là nơi sinh sống của nhiều cộng đồng bản địa, chẳng hạn người Inuit, Sami và Chukchi, những cộng đồng đã sinh sống ở đây hàng nghìn năm.

Các biện pháp tăng cường quân sự cũng có thể bao gồm triển khai các tàu tuần tra và tàu khu trục hạm, tàu phá băng và tàu ngầm mới có khả năng hoạt động bên dưới các tảng băng, cũng như nhiều máy bay và thiết bị bay không người lái hơn.

Bộ trưởng Quốc phòng Canada Bill Blair cho biết học thuyết sửa đổi của đất nước kêu gọi tăng cường năng lực quân sự để "tiến hành và duy trì các hoạt động ở Bắc Cực", nơi có thời tiết giá lạnh với những cơn bão khó lường, bóng tối kéo dài và băng trôi trên biển gây ra những mối nguy hiểm nghiêm trọng.

Vùng Bắc Cực của Canada rộng bao nhiêu?

Băng tan do nhiệt độ ấm lên tại đảo Greenland thuộc Bắc Cực, ngày 15/8/2023. Ảnh: AFP/TTXVN

Bắc Cực, vùng cực Bắc của hành tinh, được xác định bởi một đường tưởng tượng gọi là Vòng Bắc Cực. Bắc Cực, bao gồm các khu vực thuộc về tám quốc gia: Canada, Nga, Mỹ (Alaska), Greenland (một lãnh thổ tự trị của Đan Mạch), Na Uy, Thụy Điển, Phần Lan và Iceland.

Vùng Bắc Cực của Canada bao phủ hơn 4,4 triệu km2 và gần như bị bỏ hoang, ngoại trừ một số cảng và cộng đồng. Gần 16% vùng biển, bao gồm một số vùng của Bắc Băng Dương, biển Barents, biển Greenland, biển Chukchi và các vùng khác, đã được khảo sát đầy đủ.

Các cường quốc phương Tây đang hiện diện ở Bắc Cực

Mỹ là đồng minh phương Tây quan trọng hợp tác chặt chẽ với Canada ở Bắc Cực, đặc biệt là trong việc hiện đại hóa các biện pháp phòng thủ lục địa, chẳng hạn đầu tư vào các cảm biến hàng hải và vệ tinh mới để giám sát.

Các quốc gia Bắc Âu, nhiều quốc gia trong số đó là thành viên Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) - bao gồm Phần Lan và Thụy Điển, quốc gia mới gia nhập gần đây - cũng đang tăng cường hiện diện ở Bắc Cực. Những quốc gia này thường hợp tác trong các cuộc tập trận quân sự.

Các cường quốc phương Tây đã tiến hành loạt các hoạt động ở Bắc Cực, từ triển khai các khí tài quân sự đến khai thác tài nguyên thiên nhiên.

Sự hiện diện của Nga và Trung Quốc

Trong những năm gần đây, Nga đã mở rộng hiện diện hải quân, triển khai các hệ thống tên lửa và tăng cường thử nghiệm vũ khí ở Bắc Cực.

Trung Quốc cũng triển khai các tàu có khả năng phục vụ cả chức năng giám sát quân sự và nghiên cứu trong khu vực này. Mục đích là để thu thập dữ liệu và bảo đảm quyền tiếp cận các nguồn tài nguyên và tuyến đường vận chuyển đang nổi lên do băng tan.

Các chuyên gia cảnh báo rằng việc triển khai các tàu có mục đích kép có thể dẫn đến hoạt động do thám và sử dụng sai dữ liệu.

Trong chính sách Bắc Cực năm 2018, Trung Quốc đã nêu mục tiêu của nước này là "hiểu, bảo vệ, phát triển và tham gia vào việc quản lý Bắc Cực". Nước này cũng muốn biến Tuyến đường biển phía Bắc, nối liền phần phía tây của Âu Á với khu vực châu Á - Thái Bình Dương, thành một tuyến vận chuyển khả thi để có khả năng rút ngắn thời gian di chuyển trên biển giữa các khu vực.

Trung Quốc và Nga đã hợp tác trong các dự án cơ sở hạ tầng, chẳng hạn như Con đường tơ lụa Bắc Cực (còn được gọi là Con đường tơ lụa trên băng), đặc biệt là khi các tuyến đường truyền thống như kênh đào Suez phải đối mặt với tình trạng tắc nghẽn và thách thức an ninh ngày càng gia tăng.

Tại sao Bắc Cực trở thành điểm nóng địa chính trị?

Biến đổi khí hậu và băng tan nhanh chóng đang biến Bắc Cực thành điểm nóng địa chính trị.

Bắc Cực đang nóng lên nhanh gấp 4 lần so với mức trung bình toàn cầu, khiến khu vực này dễ tiếp cận hơn đối với các tuyến đường thương mại hàng hải và khai thác tài nguyên - bao gồm cả các quốc gia như Trung Quốc và Ấn Độ - không phải là quốc gia Bắc Cực.

Hồi tháng 3/2022, Ấn Độ đã công bố Chính sách Bắc Cực của nước này. Trong những tháng gần đây, New Delhi và Moskva đã thảo luận về việc tăng cường hợp tác ở Bắc Cực, bao gồm cả việc có thể sử dụng Tuyến đường biển phía Bắc để vận chuyển dầu từ Nga đến Ấn Độ.

Các cường quốc châu Âu cũng đang để mắt đến vai trò lớn hơn ở Bắc Cực. Cụ thể, trong những năm gần đây, Pháp, Đức và Vương quốc Anh đều đã công bố và sau đó cập nhật các chính sách về Bắc Cực của mình.

Khu vực này vốn đã được biết đến là có trữ lượng lớn dầu mỏ, khí đốt và các khoáng sản quan trọng như các nguyên tố đất hiếm (REE) được sử dụng trong xe điện và lithi được sử dụng trong pin. Song các quốc gia cũng đang háo hức khám phá Bắc Cực để tìm kiếm các mỏ mới có thể định hình cuộc đua giành cả năng lượng sạch và tiếp cận nhiên liệu hóa thạch truyền thống.

Đồng thời, sự gia tăng hiện diện quân sự của các quốc gia đối địch tạo ra rủi ro về yêu sách lãnh thổ và ảnh hưởng, làm tăng nguy cơ xung đột tiềm tàng.

Tác động đến khu vực

Theo truyền thống, các khuôn khổ hợp tác đã quản lý sự ổn định của Bắc Cực, song những căng thẳng hiện tại có thể làm suy yếu những khuôn khổ này.

Ví dụ, Hội đồng Bắc Cực được thành lập vào năm 1996 nhằm thúc đẩy hợp tác giữa các quốc gia Bắc Cực (Canada, Đan Mạch, Phần Lan, Iceland, Na Uy, Nga, Thụy Điển và Mỹ) và các cộng đồng bản địa. Diễn đàn liên chính phủ này loại trừ rõ ràng an ninh quân sự khỏi nhiệm vụ của họ và tập trung vào sự hợp tác phi quân sự.

Tuy nhiên, xung đột Nga - Ukraine đã gây căng thẳng cho các hoạt động của hội đồng này. Bảy quốc gia thành viên khác đã đình chỉ hợp tác với Nga vào tháng 3/2022. Vào tháng 6, các quốc gia này đã tuyên bố nối lại hợp tác có giới hạn đối với các dự án cụ thể, song không bao gồm sự tham gia của Nga.

Ngoài ra, việc tăng cường vận chuyển, khai thác tài nguyên và hoạt động quân sự có thể đe dọa hệ sinh thái mong manh của Bắc Cực, vốn đã chịu nhiều căng thẳng do biến đổi khí hậu.

Hồi tháng 1, Hội đồng Bắc Cực đã báo cáo rằng số lượng tàu thuyền ở vùng biển Bắc Cực đã tăng 37% trong thập kỷ qua. Sự gia tăng này làm tăng nguy cơ tràn dầu, ô nhiễm không khí, ô nhiễm hóa chất và gây xáo trộn môi trường sống sinh vật biển.

Các hoạt động quân sự và phát triển cơ sở hạ tầng - bao gồm các hoạt động như phá băng, phá vỡ môi trường sống của băng biển - cũng ảnh hưởng đến các loài như gấu Bắc Cực và hải cẩu.