Địa đạo Củ Chi – một trong 7 điểm đến kỳ lạ nhất tại khu vực Đông Nam Á

Địa đạo Củ Chi - một huyền thoại của Việt Nam trong thế kỷ 20

Với tầm vóc chiến công của mình, địa đạo Củ Chi đã đi vào lịch sử đấu tranh anh hùng của nhân dân Việt Nam như một huyền thoại của thế kỷ 20 và trở thành một địa danh nổi tiếng trên thế giới.

Một lối xuống địa đạo Củ Chi. (Ảnh: Hồng Giang/TTXVN)

Nằm cách trung tâm Thành phố Hồ Chí Minh khoảng 70km về hướng Tây Bắc, địa đạo Củ Chi là nơi thu nhỏ trận đồ biến hóa và sáng tạo của quân và dân Củ Chi trong cuộc kháng chiến lâu dài, ác liệt suốt 30 năm chống kẻ thù xâm lược, giành độc lập, tự do cho Tổ quốc.

Toàn bộ địa đạo Củ Chi có tổng chiều dài 250km, chia thành 3 tầng sâu khác nhau. Tầng cao nhất cách mặt đất 3m, tầng giữa cách 6m, tầng sâu nhất cách 12m. Ngoài khu vực để bộ đội sinh sống, trữ vũ khí, địa đạo Củ Chi còn chia làm nhiều nhánh với các khu vực hố đinh, hầm chông, bãi mìn...

Dựa vào hệ thống đường ngầm, công sự, chiến hào, chiến sỹ và nhân dân Củ Chi đã chiến đấu vô cùng anh dũng, lập nên những chiến công thần kỳ.

Với tầm vóc chiến công của mình, địa đạo Củ Chi đã đi vào lịch sử đấu tranh anh hùng của nhân dân Việt Nam như một huyền thoại của thế kỷ 20 và trở thành một địa danh nổi tiếng trên thế giới.

Du lịch địa đạo Củ Chi hiện nay ngày càng phát triển bởi đây không chỉ là điểm đến có giá trị về lịch sử, văn hóa mà còn là điểm du lịch hấp dẫn gắn liền với những công trình quân sự nổi tiếng tại Việt Nam.

1. Xuất xứ của địa đạo

Từ lâu, địa đạo Củ Chi là một trong những điểm đến thú vị nhất tại Thành phố Hồ Chí Minh. Tuy nhiên, không phải ai cũng có thể biết đến lịch sử hình thành của điểm du lịch này.

Trong những năm kháng chiến chống thực dân Pháp (1945-1954). Các chiến sỹ cách mạng ẩn náu dưới những căn hầm bí mật trong vùng địch hậu, được nhân dân che chở, bảo vệ.

Hầm bí mật cấu tạo theo nhiều cách, nhưng chủ yếu là trong lòng đất, chỉ có một miệng lên xuống vừa lọt vai người và có lỗ thông hơi để thở. Khi đóng nắp miệng hầm lại, kẻ thù đi trên mặt đất khó phát hiện được căn hầm. Người cán bộ sống trong vùng địch, ban ngày náu mình dưới hầm bí mật, ban đêm mới lên khỏi mặt đất, đi hoạt động.

Lối xuống tầng hai địa đạo Củ Chi. (Ảnh: Khu Di tích lịch sử địa đạo Củ Chi)

Nhưng hầm bí mật có nhược điểm là khi bị phát hiện, dễ bị địch khống chế vây bắt hoặc tiêu diệt, bởi địch đông và lợi thế hơn nhiều. Từ đó người dân nghĩ rằng cần phải kéo dài căn hầm bí mật thành những đường hầm và trổ lên mặt đất bằng nhiều cửa bí mật để vừa trú ẩn vừa đánh lại quân địch, và khi cần sẽ thoát khỏi chỗ nguy hiểm đến một nơi khác.

Từ đó, địa đạo ra đời mang một ý nghĩa quan trọng đặc biệt trong hoạt động chiến đấu, công tác đối với cán bộ, chiến sỹ và đồng bào vùng ven Sài Gòn-Chợ Lớn-Gia Định.

Ở Củ Chi, địa đạo có sớm nhất vào năm 1948 ở hai xã Tân Phú Trung và Phước Vĩnh An. Lúc đầu chỉ có những đoạn ngắn cấu trúc đơn giản dùng để cất giấu tài liệu, vũ khí, trú ém cán bộ hoạt động trong vùng địch hậu. Về sau lan rộng ra nhiều xã.

Từ năm 1961-1965 cuộc chiến tranh du kích của dân nhân ở Củ Chi đã phát triển mạnh, gây cho địch những tổn thất lớn, góp phần đánh bại chiến lược "chiến tranh đặc biệt" của Mỹ. Sáu xã phía bắc huyện Củ Chi đã hoàn chỉnh đường địa đạo "xương sống." Sau đó, các cơ quan, đơn vị phát triển địa đạo nhánh ăn thông với đường "xương sống," thành hệ thống địa đạo liên hoàn.

Bước sang thời kỳ chống đế quốc Mỹ, địa đạo Củ Chi phát triển mạnh, nhất là đầu năm 1966, khi Mỹ dùng Sư đoàn đoàn bộ binh Số 1 "Anh cả đỏ" thực hiện cuộc hành quân lớn mang tên Crimp, càn quét, đánh phá vùng căn cứ, và tiếp theo, đưa Sư đoàn 25 "Tia chớp nhiệt đới" đến lập căn cứ Đồng Dù, liên tiếp mở các cuộc càn quét, đánh phá ác liệt lực lượng cách mạng nơi đây.

Trước sức tấn công ác liệt của Mỹ-ngụy bằng cuộc chiến tranh hủy diệt dã man, Khu ủy Sài Gòn-Chợ Lớn-Gia Định và Huyện ủy Củ Chi đã lãnh đạo nhân dân và lực lượng võ trang quyết tâm bám trụ chiến đấu, tiêu diệt quân địch bảo vệ quê hương, bảo vệ vùng căn cứ cách mạng mang tính chiến lược quan trọng, là hướng tiếp cận và tiến công hiểm yếu đối với thủ đô ngụy Sài Gòn.

Với khẩu hiệu "một tấc không đi, một ly không rời," bộ đội, dân quân du kích, cơ quan dân chính đảng cùng với nhân dân ra sức thi đua đào địa đạo, chiến hào, công sự suốt ngày đêm, bất chấp đạn bom, mưa nắng, tích cực xây dựng "xã ấp chiến đấu" thiết lập "vành đai diệt Mỹ" thành thế trận vững chắc bao vây, tiến công tiêu hao, tiêu diệt kẻ thù.

Phong trào đào địa đạo ngày càng phát triển rầm rộ, mạnh mẽ khắp nơi, trẻ già, trai gái nô nức tham gia kiến tạo đường hầm đánh giặc. Sức mạnh ý chí của con người đã chiến thắng khó khăn.

Chỉ bằng phương tiện dụng cụ hết sức thô sơ là lưỡi cuốc và chiếc ki xúc đất bằng tre, quân và dân Củ Chi đã tạo nên công trình đồ sộ với hàng trăm km đường ngầm dọc ngang trong lòng đất, nối liền các xã ấp với nhau như một "làng ngầm" kỳ diệu.

Chỉ riêng việc chuyển tải hàng vạn mét khối đất đem đi phi tang ở một nơi khác để giữ bí mật địa đạo đã là chuyện vô cùng gian khổ, công phu. Khối lượng đất lớn như vậy được người dân đổ xuống vô số những hố bom ngập nước, đắp thành ụ mối, đổ ra đồng ruộng cày bừa, trồng hoa màu lên trên... chỉ một thời gian là mất dấu vết. Các gia đình ở khu vực "vành đai," nhà nào cũng đào hầm, hào nối liền vào địa đạo, tạo thế liên hoàn để vừa bám trụ sản xuất, vừa đánh giặc giữ làng. Mỗi người dân là một chiến sỹ, mỗi địa đạo là một pháo đài đánh giặc.

Một năm sau cuộc càn Crimp, ngày 8/1/1967, quân Mỹ mở cuộc hành quân Cedar Falls vào vùng "Tam giác sắt," nhằm triệt phá căn cứ và tiêu diệt lực lượng cách mạng.

Thời gian này hệ thống địa đạo đã đạt đến độ dài với tổng số khoảng 250km. Địa đạo Củ Chi không mang tính thụ động mà mang tính chủ động chiến đấu kết hợp với trận địa mìn trái dày đặt trên mặt đất, đã trở thành mối nguy hiểm thường nhật đối với địch trong suốt cuộc chiến tranh.

Địa đạo Củ Chi có cả trạm quân y, nơi chế tạo vũ khí và nơi họp...

2. Cấu trúc địa đạo

Khu di tích lịch sử địa đạo Củ Chi gồm địa đạo Bến Dược (Căn cứ Quân khu Sài Gòn-Gia Định (Khu A), Căn cứ Khu ủy Sài Gòn-Gia Định (Khu B) và địa đạo Bến Đình (Căn cứ Huyện ủy Củ Chi).

Hệ thống địa đạo chạy ngoắt ngoéo trong lòng đất, từ đường "xương sống" (đường chính) tỏa ra vô số nhánh dài ngắn, ăn thông với nhau, hoặc độc lập chấm dứt tùy theo địa hình. Có nhiều nhánh trổ ra sông Sài Gòn, để khi bị tình thế nguy kịch, có thể vượt qua sông sang vùng căn cứ Bến Cát (Bình Dương).

Địa đạo được chia thành 3 tầng. Tầng 1 (độ sâu khoảng 3m): Có thể chống lại được đạn pháo cũng như sức nặng của xe tăng, xe bọc thép. Nơi đây chủ yếu là các ống thông khí, bẫy rập, nhà bếp,... Tầng 2 (độ sâu khoảng 5m), có thể chống được bom cỡ nhỏ. Tầng này đa số là các lối thông đạo với hàng loạt các loại bẫy, chông, một số khu nghỉ ngơi, trú ẩn và phục kích. Tầng 3 (độ sâu khoảng 8 đến 10m, một số đoạn lên đến 12m), có thể chống được hầu hết các loại bom đạn. Tầng cuối cùng của địa đạo bao gồm nơi nghỉ ngơi của cán bộ, trạm quân y, dự trữ vũ khí, nơi sinh hoạt văn hóa và họp bàn kế hoạch tác chiến.

Trong địa đạo có nút chặn những điểm cần thiết để ngăn chặn địch hoặc chất độc hóa học do địch phun vào. Có những đoạn hẹp, phải thật gọn nhẹ mới chui qua được. Dọc theo đường hầm có lỗ thông hơi bên trên được ngụy trang kín đáo và trổ lên mặt đất bằng nhiều cửa bí mật. Vô số cửa được cấu trúc thành ổ chiến đấu, ụ súng bắn tỉa rất linh hoạt. Đây chính là chỗ bất ngờ với quân địch. Dưới những khúc địa đạo ở khu vực hiểm yếu, có đặt hầm chông, hố đinh, cạm bẫy...

Chung quanh cửa hầm lên xuống được bố trí nhiều hầm chông, hố đinh, mìn trái (gọi là tử địa), có cả mìn lớn chống tăng và mâm phóng bom bi chống máy bay trực thăng đổ chụp, nhằm tiêu diệt ngăn chặn quân địch tới gần.

Liên hoàn với địa đạo có các hầm rộng để nghỉ ngơi sau khi chiến đấu, mắc võng được. Có các nơi dự trữ vũ khí, lương thực, thực phẩm, nước uống, có giếng nước, bếp Hoàng Cầm (bếp giấu khói trong đất), hầm làm việc của các vị lãnh đạo, chỉ huy, hầm giải phẫu, nuôi dưỡng thương binh, hầm chữ A vững chắc cho phụ nữ, người già, trẻ em trú ẩn. Có những hầm lớn, mái lợp thoáng mát, bên trên ngụy trang khéo léo để hội họp, chiếu phim, biểu diễn văn nghệ...

Vào thời kỳ đánh phá ác liệt, mọi hoạt động của lực lượng chiến đấu và sinh hoạt của nhân dân đều ở dưới lòng đất. Trong điều kiện gian khổ vẫn cố gắng tạo ra cuộc sống bình thường, mặc cho trên mặt đất không ngớt bom đạn cày xới, lửa khói mịt mù... nhưng thực tế ở trong địa đạo hết sức gian khổ, là chuyện vạn bất đắc dĩ.

Do cần bảo tồn lực lượng để chiến đấu lâu dài nên phải chấp nhận mọi sự khắc nghiệt vượt quá sự chịu đựng của con người. Bởi trong lòng đất đen tối, chật hẹp đi lại rất khó khăn, phần lớn đi khom hoặc bò.

Đường hầm có nơi ẩm ướt và ngột ngạt do thiếu dưỡng khí, ánh sáng (ánh sáng chủ yếu là đèn cầy hoặc đèn pin). Mỗi khi có người ngất xỉu, phải đưa ra cửa hầm để hô hấp nhân tạo mới tỉnh lại. Vào mùa mưa, lòng đất phát sinh nhiều thứ côn trùng độc hại, nhiều nơi có cả rắn rết...

Địa đạo Củ Chi - nơi có hệ thống đường ngầm dài hơn 200 km, đường hầm dưới địa đạo vừa đủ cho một người đi lom khom. (Nguồn: Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam)

3. Cuộc chiến từ trong lòng đất

Ngay từ những ngày đầu, khi quân Mỹ đổ vào đất Củ Chi đã vấp phải sức kháng cự quyết liệt của chiến sỹ và đồng bào nơi đây. Địch bị thiệt hại về người và phương tiện chiến tranh trong các cuộc càn quét vùng giải phóng.

Sau những bất ngờ, chúng nhận ra được các lực lượng chiến đấu đều xuất phát từ dưới đường hầm, các công sự nên quyết tâm phá hủy hệ thống địa đạo lợi hại này.

Suốt trong một thời gian dài, địch liên tục tấn công đánh phá vùng căn cứ và hệ thống địa đạo hết sức khốc liệt. Chủ yếu là năm thủ đoạn sau đây:

Dùng nước phá địa đạo

Trong một cuộc hành quân mang tên Crimp (Cái bẫy), từ ngày 8/1 đến 19/1/1966, Mỹ huy động tới 12.000 quân bộ kết hợp với không quân, xe tăng, báo binh tấn công vùng giải phóng phía bắc Củ Chi. Địch dùng máy bơm nước vào lòng địa đạo, tưởng rằng đối phương sẽ bị ngạt nước phải trồi lên mặt đất. Khi phát hiện được miệng hầm ở những nơi xa sông Sài Gòn, chúng dùng trực thăng cẩu từng téc nước đến dội vào địa đạo.

Với thủ đoạn này, địch không đạt được ý đồ do không đủ khả năng làm ngập địa đạo với lượng nước quá ít chỉ đủ thấm vào lòng đất.

Theo tài liệu của địch, chúng chỉ phá hủy được 70m địa đạo, một số quá ít ỏi so với hệ thống đường hầm hàng trăm km.

Ngược lại, trong suốt cuộc càn, quân Mỹ bị bộ đội, du kích đánh từ mọi phía cả ngày lẫn đêm, khiến 1.600 tên bị thương vong, 77 xe tăng và thiết giáp bị phá hủy, 84 máy bay bị bắn rơi. Đây là tổn thất lớn đối với quân Mỹ trong cuộc hành quân "Cái bẫy". Nó chứng tỏ chiến tranh du kích nhân dân có khả năng đánh bại chiến tranh hiện đại của Mỹ.

Mặc dù bị thất bại, địch vẫn tiếp tục ý đồ phá hủy địa đạo. Chúng cho một số chuyên gia quân sự trực tiếp điều tra nghiên cứu hệ thống địa đạo Củ Chi, nhưng không đảm bảo điều kiện để điều tra kỹ lưỡng, cộng với đầu óc chủ quan, ỷ vào vũ khí hiện đại, nên không đem lại kết quả; các thủ đoạn tiếp theo, lần lượt bị phá sản và chúng càng chuốc lấy thất bại nặng nề hơn.

Nữ du kích Củ Chi.

Dùng đội quân "chuột cống" đánh địa đạo

Trong cuộc hành quân Cedar Falls mệnh danh là "Bóc vỏ trái đất" mở màn từ 8/1/1967, địch huy động 30.000 quân được yểm trợ tối đa xe tăng, thiết giáp, pháo binh, không quân, đánh phá khốc liệt vào vùng "Tam giác sắt," trong đó chúng đã san bằng thị tứ Bến Súc (Bến Cát) và triệt hạ nặng nề 6 xã phía bắc huyện Củ Chi nằm trên hệ thống địa đạo dày đặc.

Thực hiện cuộc hành quân lớn này, địch có tham vọng tiêu diệt Bộ Chỉ huy Quân khu Sài Gòn-Chợ Lớn-Gia Định, cơ quan lãnh đạo của Khu ủy, tiêu diệt các đơn vị chủ lực của Quân khu, phá hủy vùng căn cứ và hệ thống địa đạo, xúc dân đi nơi khác, biến vùng này thành "Khu tự do hủy diệt."

Trên thực tế, Mỹ-ngụy đã làm thương vong 1.000 người dân, gom 15.000 người dân khác vào các ấp chiến lược, đốt cháy, ủi phá 6.000 căn nhà, cướp đi 5.700 tấn lúa gạo...

Trong cuộc càn, địch sử dụng đội quân "chuột cống" gồm 600 tên lính công binh được tuyển chọn những tên "nhỏ người" đặc trách phá hủy địa đạo.

Trước lúc mở cuộc càn quét, địch dùng "pháo đài bay" B.52 và máy bay phản lực dội bom kết hợp với pháo binh đánh phá liên tục cả tháng, nhằm "dọn bãi" cho trực thăng đổ quân và xe tăng, bộ binh tiến công vào vùng căn cứ. Chúng dùng cả bom Napalm đốt cháy hàng trăm ha rừng, vườn tược. Xe ủi sạch các khu rừng rồi dồn cây lại, tưới xăng đặc đốt cháy.

Bọn "chuột cống" mỗi tốp 4 tên, 2 tên ở trên, 2 tên chui xuống địa đạo (nơi chúng phát hiện được do đối phương đã chuyển sang vị trí khác) trang bị mặt nạ phòng độc, súng tiểu liên cực nhanh, dao găm, cây thuốn sắt, máy thổi lùa chất độc, đèn pin... Gặp các ngã ba đường hầm, chúng đặt mìn vào đấy, đưa dây điện lên trên mặt đất rồi "điểm hỏa" cho mìn nổ phá tung địa đạo.

Bằng phương pháp này, địch phá sập một số đoạn ngắn địa đạo, nhưng không thấm vào đâu so với hàng trăm km đường hầm chằng chịt nhiều tầng, nhiều ngõ ngách liên hoàn với nhau. Thủ đoạn dùng công binh đánh phá địa đạo bị thất bại.

Trong cuộc phá càn này, các lực lượng chiến đấu và nhân dân đã bám trụ kiên cường, đánh trả quyết liệt, bảo vệ được Bộ Chỉ huy, các đồng chí lãnh đạo khu ủy và phần lớn vùng căn cứ. Địch đi tới đâu cũng bị các chiến sỹ từ các ụ chiến đấu và giao thông hào đánh tới tấp bằng mọi hình thức, mọi thứ vũ khí.

Tại khu ngã ba Bến Dược (khu di tích hiện nay), chỉ một đội du kích với 9 chiến sỹ, trong đó có 1 nữ y tá, đã bám địa đạo liên tục nhiều ngày, diệt 107 tên địch, bắn cháy xe tăng của chúng.

Cuộc hành quân Cedar Falls bị tổn thất nặng hơn gấp đôi cuộc càn Crimp và phải chấm dứt sớm hơn dự tính (chỉ diễn ra có 19 ngày). Những quả "mìn gạt" do anh hùng Tô Văn Đực sáng chế được sử dụng khắp các trận địa, đã góp phần tiêu diệt hàng trăm xe cơ giới và nhiều trực thăng, bộ binh Mỹ, đẩy lùi bước chân tội ác của quân thù.

Tính chung toàn bộ cuộc càn Cedar Falls, địch tổn thất 3.500 tên, 130 xe tăng, xe bọc thép, 28 máy bay. Rốt cuộc Mỹ phải thú nhận: "... không thể phá hủy được địa đạo vì nó không những quá sâu mà còn vô cùng ngoắt ngoéo, ít chỗ nào thẳng... Đánh bằng công binh không hiệu quả... và rất khó tìm cửa hầm để xuống địa đạo...".

Du khách xem sa bàn diễn biến đánh bại trận càn Cedar Falls. (Nguồn: Khu Di tích lịch sử địa đạo Củ Chi)

Dùng chó Berger đánh phá địa đạo

Trong các cuộc càn quét, lính Mỹ sử dụng chó Berger dẫn đường săn lùng phát hiện địa đạo. Khoảng 3.000 con được huy động vào chiến trường Củ Chi, Bến Cát. Giống chó này của Tây Đức, đánh hơi người rất giỏi và được huấn luyện "nghiệp vụ" trước khi sang Việt Nam.

Thủ đoạn dùng quân khuyển gây khó khăn nguy hiểm cho bộ đội và du kích, vì hơi người bốc lên các lỗ thông hơi và miệng hầm khiến chó rất dễ tìm ra. Thời gian đầu, du kích bắn chết chó, làm địch phát hiện, tập trung đánh phá.

Về sau, các chiến sỹ tán nhuyễn ớt khô trộn với bột tiêu rắc vào các lỗ thông hơi, nhưng không ổn vì chó hít phải tiêu ớt ho sặc sụa khiến địch phát hiện được địa đạo.

Theo tài liệu công bố, trong các chiến dịch dùng chó đánh địa đạo Củ Chi, 300 con chó bị chết bệnh và bị du kích bắn chết. Như vậy thủ đoạn dùng chó Berger để phát hiện đánh địa đạo của quân Mỹ bị thất bại.

Dùng xe cơ giới ủi phá địa đạo

Đây là thủ đoạn hết sức ác liệt, chúng huy động hàng trăm xe tăng và xe cơ giới có mã lực lớn xúc đứt từng khúc địa đạo. Xe ủi tới đâu quân Mỹ thổi chất độc hóa học vào lòng hầm, đồng thời dùng loa phóng thanh kêu gọi đối phương ra hàng. Có trường hợp hy hữu, chúng xúc nguyên cả căn hầm bí mật hất lên mặt đất mà không biết bên trong có người trú ẩn. Đến tối, người chiến sỹ trong hầm bí mật thoát ra...

Trong những ngày này, mặc cho quân Mỹ phối hợp với các binh chủng tấn công dữ dội, các lực lượng cách mạng vẫn trụ trong đường hầm, sinh hoạt chiến đấu, tiêu hao nhiều binh hỏa lực của chúng.

Không đạt được kết quả như mong muốn, địch phải bỏ chiến thuật này, bởi vì không thể nào đủ khả năng ủi phá hết địa đạo trong điều kiện bị bộ đội và du kích đánh trả cả ngày lẫn đêm.

Phòng họp Bộ tư lệnh Quân Khu Sài Gòn-Chợ Lớn-Gia Định. (Ảnh: Khu Di tích lịch sử địa đạo Củ Chi)

Gieo cỏ phá địa hình

Địch còn dùng nhiều thủ đoạn phá đường hầm và căn cứ, nhưng đáng kể nhất là thủ đoạn gieo cỏ phá địa hình.

Chúng dùng máy bay rải xuống một giống cỏ kỳ lạ, nhân dân Củ Chi quen gọi là "cỏ Mỹ." Loại cỏ này gieo xuống, gặp mưa phát triển nhanh không tưởng, chỉ một tháng sau đã cao tới 2-3m, thân to bằng chiếc đũa và sắc. Các cây cỏ khác bị chúng lấn át không lên nổi. Cỏ Mỹ mọc thành rừng gây khó khăn cho việc đi lại, cơ động chiến đấu, nhưng lại rất dễ cho địch phát hiện mục tiêu từ trên máy bay, để bắn phá.

Đến mùa khô, cỏ Mỹ úa vàng rồi khô hết như rơm. Máy bay phóng hỏa tiễn hoặc ném bom, bắn pháo khiến rừng cỏ khô rừng rực bốc cháy, đất trơ ra, các bãi mìn của du kích bị phát nổ, hầm chông bị cháy... Các đơn vị, cơ quan không còn địa hình để ẩn náu, lúc đi để lại dấu chân trên lớp tro than. Địch theo dấu vết vào tận cửa hầm để đánh phá.

Tuy nhiên, thủ đoạn gieo cỏ phá địa hình cùng chịu chung số phận với các thủ đoạn nêu trên. Bởi vì màu xanh bất tử của ruộng vườn Việt Nam vẫn vượt lên bao trùm các vùng căn cứ. Các lực lượng cách mạng vẫn bám vào lòng đất Củ Chi.

Và từ hệ thống địa đạo, lại xông lên hợp lực với nhân dân đồng loạt tấn công vào hang ổ kẻ thù tại Sài Gòn trong mùa Xuân năm 1968, đánh chiếm hầu hết các mục tiêu trọng yếu của Mỹ-ngụy như Dinh Độc Lập, Đại Sứ quán Mỹ, Đài phát thanh, Bộ Tổng Tham mưu, Bộ Tư lệnh Hải quân ngụy, sân bay Tân Sơn Nhất...

Từ sau cuộc tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân, hình thái chiến trường có nhiều thay đổi. Địch thực hiện chiến thuật "quét và giữ," liên tục mở các cuộc hành quân phản kích ác liệt càn quét đánh phá vùng giải phóng Củ Chi, hòng đánh bật lực lượng cách mạng ra xa, tạo vành đai an toàn bảo vệ Sài Gòn. Địa đạo được cũng cố và phát triển tạo thế bám trụ vững vàng cho các lực lượng áp sát vùng ven đô, giữ vững địa bàn, lập thế trận mới chuẩn bị cho thời cơ giải phóng Sài Gòn sau này.

Cho tới mùa Xuân 1975, nhiều cánh quân lớn của Quân đoàn 3 và nhiều đơn vị chủ lực, địa phương tập kết từ đây tiến vào giải phóng thị trấn Củ Chi và dinh lũy cuối cùng của địch tại Sài Gòn, kết thúc toàn thắng cuộc kháng chiến chống Mỹ, vào lúc 11 giờ ngày 30/4/1975.

Hầm giải phẩu. (Ảnh: Khu Di tích lịch sử địa đạo Củ Chi)

3. Những tổn thất của cuộc chiến

Bằng cuộc chiến tranh dân nhân vô cùng phong phú và sáng tạo, qua hai mươi mốt năm chiến đấu kiên cường, quân và dân Củ Chi đánh 4.269 trận lớn nhỏ, thu 8.581 súng các loại, loại khỏi vòng chiến đấu hơn 22.582 tên địch (có hơn 10.000 tên Mỹ, 710 tên bị bắt), phá hủy trên 5.168 xe quân sự (phần lớn là xe tăng và xe bọc thép); bắn rơi và đánh hỏng 256 máy bay (chủ yếu là trực thăng), bắn chìm và cháy 22 tàu xuồng chiến đấu, phá hủy và bức rút 270 lượt đồn bót.

Để lập nên những chiến tích vinh quang, Củ Chi cũng đã chịu nhiều hy sinh to lớn. Theo thống kê, trong toàn huyện đã phải chịu 50.454 trận càn quét; 10.101 dân thường thiệt mạng; hơn 10.000 cán bộ, chiến sỹ đã hy sinh cho sự nghiệp giải phóng quê hương; 28.421 nóc nhà bị cháy; 20.000 ha ruộng rẫy và rừng bị phá...

Củ Chi được Mặt Trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam tặng danh hiệu Củ Chi đất thép thành đồng. Được Chính phủ hai lần tuyên dương danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân.

Tính đến nay, toàn huyện Củ Chi được tuyên dương 19 xã Anh hùng, 39 Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân, 1277 bà mẹ Việt nam Anh hùng, 1.800 người được phong dũng sỹ. Được tặng thưởng hai Huân chương Thành đồng Tổ quốc và trên 500 Huân chương Quân công, Chiến công các hạng cho các tập thể và cá nhân.

Với giá trị và tầm vóc chiến công được đúc kết bằng xương máu, công sức của hàng vạn chiến sỹ, đồng bào, khu địa đạo Bến Dược (thuộc ấp Phú Hiệp, xã Phú Mỹ Hưng - huyện Củ Chi) đã được Bộ Văn hóa (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng di tích lịch sử quốc gia năm 1979.

Hệ thống địa đạo Bến Đình (thuộc xã Nhuận Đức - căn cứ của Huyện ủy Củ Chi trong thời kỳ kháng chiến) cũng được Bộ Văn hóa-Thông tin xếp hạng Di tích lịch sử quốc gia năm 2004.

Đến năm 2015, di tích lịch sử địa đạo Củ Chi được Thủ tướng Chính phủ công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt