Khi Đông dược trở thành độc dược

Cái chết của bé ung thư và sự sụp đổ tập đoàn đông dược Trung Quốc

Chủ tịch và 17 quan chức cao cấp của tập đoàn Quanjian bị bắt, trụ sở và các cơ sở kinh doanh đóng cửa, ba năm sau cái chết của một em bé ung thư.

Quanjian từng là một trong các ông lớn của ngành chăm sóc sức khỏe Trung Quốc, trụ sở tại thành phố Thiên Tân. Tập đoàn kinh doanh trong lĩnh vực y học cổ truyền, thuốc đông y, mỹ phẩm, ngân hàng, bảo hiểm, bóng đá, đua ngựa... Cho đến đầu năm nay, Quanjian từ lâu là một thế lực lớn. Quá trình "ngã ngựa" của tập đoàn lần này bắt nguồn từ cái chết của một bé (giới tính nữ) bị ung thư tế bào mầm ở tỉnh Nội Mông.

Zhou Erli, một người nông dân và là bố của bé nói trên trong những năm qua thu hút sự chú ý của cộng đồng Trung Quốc, sau khi chia sẻ câu chuyện về con gái Zhou Yang.

Năm 2012, Zhou Yang 4 tuổi được chẩn đoán ung thư tế bào mầm vùng xương cùng cụt. Trong vòng sáu tháng, em bé trải qua 4 ca phẫu thuật và 23 đợt hóa trị tại Bệnh viện Nhi Bắc Kinh.

Tháng 12/2012, khi tình trạng Yang đã ổn định hơn, nhân viên bán hàng của Quanjian liên hệ với Zhou, nói rằng có thể chữa lành hoàn toàn cho em bé. Ông Zhou kể lại rằng lãnh đạo Quanjian khuyên ông cho con ngừng hóa trị, thay vào đó hãy sử dụng thuốc thảo dược làm từ bột táo tàu và dầu rễ cây.

Tổng cộng, Zhou đã chi 5.000 tệ (800 USD) để mua thuốc của Quanjian cho con gái uống. Thế nhưng, Yang không những không khỏe lại mà còn yếu đi. Ông Zhou còn phát hiện Quanjian sử dụng ảnh của bé trong các quảng cáo và tuyên bố đã chữa khỏi ung thư tế bào mầm.

Năm 2015, ông Zhou khởi kiện Quanjian vì tội lừa đảo. Tòa bác bỏ do "không đủ bằng chứng". Ngày 12/12/2015, Yang trút hơi thở cuối cùng.

Cuối năm 2018, diễn đàn y học nổi tiếng Trung Quốc là Bác sĩ Đinh Hương lật lại vụ việc. Diễn đàn cáo buộc Quanjian thu lời hàng trăm tỷ nhân dân tệ từ việc kinh doanh gian dối. Nhà sáng lập kiêm chủ tịch Quanjian là Shu Yuhui bị tố "tổ chức bán hàng đa cấp" - hình thức kinh doanh bị coi là phi pháp ở Trung Quốc. Nhân viên bán hàng của Quanjian, theo Bác sĩ Đinh Hương, kiếm tiền chủ yếu bằng việc câu kéo người khác tham gia để ăn hoa hồng.

Bên ngoài chi nhánh Quanjian tại Trịnh Châu. Ảnh: Caixin Global.

Trước làn sóng phản đối từ người dân, chính phủ Trung Quốc hành động. Tên ông Shu biến mất khỏi danh sách cố vấn cho cơ quan lập pháp Thiên Tân. Ngày 7/1/2019, truyền thông Trung Quốc đưa tin ông Shu cùng 17 người khác bị bắt.

Tập đoàn này đã đóng cửa trụ sở ở Thiên Tân. Các quán mì gần đó chuyên phục vụ nhân viên Quanjian cũng ngừng hoạt động. Quyền sở hữu đội bóng của Quanjian được giao lại cho hiệp hội bóng đá địa phương để tìm nhà đầu tư mới.

Thời hoàng kim đã qua

Trụ sở tập đoàn Quanjian nay vắng lặng, nhưng đó từng là nơi từng to rộng và náo nhiệt như Thiên An Môn, nơi xe buýt mỗi ngày chở tới lui hàng trăm nhân viên bán hàng. Ông Shu từng tuyên bố xây dựng bệnh viện ung thư lớn nhất châu Á với 10.000 giường bệnh. Hiện cơ sở này cũng bị đóng cửa.

Trước khi bê bối vở lở, Quanjian từng có hơn 7.000 phòng khám khắp Trung Quốc thực hành hỏa liệu pháp, kỹ thuật chữa bệnh đặc trưng của tập đoàn. Các sản phẩm khác do Quanjian sản xuất cũng rất đắt khách và được quảng cáo bằng những lời lẽ to tát thần kỳ: "băng vệ sinh ion âm giảm khó chịu kỳ kinh nguyệt, phòng ung thư cổ tử cung"; hay "lót giày chữa viêm khớp, bệnh tim".

Thời kỳ thành công của Quanjian trùng với khoảng thời gian ngành công nghiệp chăm sóc sức khỏe bùng nổ ở Trung Quốc. Theo công ty tư vấn Euromonitor, doanh thu sản phẩm chăm sóc sức khỏe ở Trung Quốc tăng từ 44,2 tỷ tệ (6,43 tỷ USD) năm 2002 lên 237,6 tỷ tệ (35 tỷ USD) năm 2017.

Shu Yuhui, nhà sáng lập kiêm chủ tịch Quanjian, đã bị bắt. Ảnh: Pandaily.

Zhu Yonghong, đồng sáng lập Tasly, một công ty đông dược, nhận định Quanjian cùng nhiều doanh nghiệp tương tự chọn Thiên Tân đặt trụ sở để ở gần và lợi dụng danh tiếng của Đồng Nhân Đường, thương hiệu Đông y số một Trung Quốc. Theo ông Zhu, Quanjian đã xóa nhòa ranh giới giữa y học cổ truyền và thủ đoạn kinh doanh.

Thời trẻ, nhà sáng lập Quanjian, ông Shu làm việc cho Tianshi, nhà sản xuất sản phẩm y tế lớn với hơn 10.000 nhân viên ở 110 thành phố. Công ty này đưa ra phương pháp nhìn lòng bàn tay chẩn bệnh, khẳng định có thể phát hiện từ HIV đến viêm gan và xây dựng các liệu trình điều trị đắt tiền.

Theo tiểu sử do Quanjian cung cấp, ông Shu sáng lập tập đoàn với 600 bài thuốc bí mật và tự nhận thuộc gia đình có truyền thống đông y. Để tăng nhu cầu mua sản phẩm, Quanjian đưa ra chính sách hấp dẫn. Người mua bảy cặp lót giày "ma thuật" sẽ được quyền trở thành nhà phân phối. Bằng cách đó, tập đoàn thu hút những người khao khát kiếm tiền nhanh chóng.

Chính quyền địa phương, với mong muốn thúc đẩy sự phát triển của các công ty tạo việc làm, nhắm mắt làm ngơ. Năm ngoái, lãnh đạo Thiên Tân nhận xét Quanjian và Tianshi là "những tập đoàn xuất sắc", "có trách nhiệm với xã hội và biết đổi mới". Về mặt kinh tế, những doanh nghiệp này vô cùng giá trị đối với Thiên Tân. Năm 2017, Quanjian đóng thuế tới 147 triệu tệ (21 triệu USD).

Việc xử lý những sai phạm trong ngành đông y ở Trung Quốc vẫn còn là một câu hỏi lớn. Chưa rõ Quanjian sẽ bồi thường như thế nào cho gia đình ông Zhou.

Minh Nguyên

Theo Economist