Mốt “dao kéo” trên màn ảnh rộng

Những bộ phim Việt "cất cánh" từ trang sách

Từ lâu điện ảnh Việt Nam đã có duyên với các tác phẩm văn học. Và kết quả của cuộc kết đôi ấy là những tác phẩm thành công trên màn ảnh rộng.

Kịch bản là yếu tố đầu tiên quyết định thành công của một bộ phim. Thấu hiểu điều đó, nhiều đạo diễn đã lấy chất liệu từ những truyện ngắn, tiểu thuyết để xây dựng nên kịch bản. Gần đây, bộ phim Cánh đồng bất tận được dư luận quân tâm chủ yếu nhờ tiếng vang của nguyên tác văn học.

Không ít nhà văn đã bén duyên điện ảnh bằng cách chuyển thể tác phẩm văn học thành kịch bản phim, biến truyện ngắn, tiểu thuyết trở thành những "bộ phim trên giấy". Nhờ đó tác phẩm cũng nổi tiếng hơn. Dưới đây là một số bộ phim Việt đã toả sáng từ những trang sách văn học.

Chị Tư Hậu (1963)

Chị Tư Hậu được chuyển thể từ tiểu thuyết Một chuyện chép ở bệnh viện của nhà văn Anh Đức. Nhà văn cũng là người chấp bút cho kịch bản phim. Phim được đạo diễn Phạm Kỳ Nam thực hiện. Đây là một trong những tác phẩm kinh điển của nền điện ảnh cách mạng Việt Nam.

Chị Tư Hậu do NSND Trà Giang đảm nhận

Trong phim, nhân vật chính - chị Tư Hậu do NSND Trà Giang đảm nhận. Đây là vai diễn để đời của Trà Giang. Đôi mắt biết nói, gương mặt đẹp giàu biểu cảm, diễn xuất giản dị mà tinh tế... "chị Tư Hậu" của Trà Giang đã trở thành hình ảnh tiêu biểu cho người phụ nữ Nam bộ thời kháng chiến - giàu vị tha, chịu đựng nhiều mất mát, quật cường anh dũng.

Phần hình ảnh trong phim được thực hiện bởi nhà quay phim Nguyễn Khánh Dư. Nhiều trường đoạn đã trở thành kinh điển. Tiêu biểu là trường đoạn chị Tư Hậu lao ra biển tự tử. Bãi biển trống vắng, tiếng sóng vỗ ầm ào. Những bước chân mạnh mẽ, nét mặt uất ức của chị Tư Hậu. Tiếng khóc xé lòng của đứa con thơ... Tất cả được đặc tả bằng những góc máy nhiều xúc cảm.

Thành công của phim nằm ở tính đồng bộ qua diễn xuất của Trà Giang, tạo hình của Nguyễn Khánh Dư,và giá trị văn học của tiểu thuyết, trong đó đạo diễn Phạm Kỳ Nam là người nhạc trưởng. Phim đã giành giải Bông sen vàng tại Liên hoan phim Việt Nam lần II (1973).

Làng Vũ Đại ngày ấy (1982)

Làng Vũ Đại ngày ấy được chuyển thể từ ba tác phẩm: Lão Hạc, Chí Phèo, Sống mòn của nhà văn Nam Cao. Đây là một sáng tạo của các nhà làm phim, đặt ba nhân vật điển hình là lão Hạc, Chí Phèo, ông giáo Thứ vào cùng một không gian nghệ thuật là làng Vũ Đại.

Chí Phèo hung hăng, Thị Nở nhấm nhẳng bên bát cháo hành

Nếu Nam Cao đã xây dựng nên những hình tượng văn học bất tử thì các vai diễn trong Làng Vũ Đại ngày ấy cũng để lại những dấu ấn khó quên. Đạo diễn Phạm văn Khoa đã chọn lựa được những diễn viên đích đáng cho các vai diễn chủ chốt: diễn viên Bùi Cường trong vai Chí Phèo, diễn viên Đức Lưu trong vai Thị Nở, nhà văn Kim Lân trong vai lão Hạc...

Người xem được gặp một Chí Phèo hung hăng, Thị Nở nhấm nhẳng, Bá Kiến độc ác, lão Hạc khổ sở, cùng cực, và một giáo Thứ - người thanh niên sống có lý tưởng. Làng Vũ Đại như là một xã hội thu nhỏ với đủ các thành phần, tầng lớp nhân dân, phản ánh hiện thực đời sống vào những năm tháng chiến tranh.

Phim đã được gửi đi Liên hoan phim quốc tế Hawaii. Ngoài Làng Vũ Đại ngày ấy, đạo diễn Phạm Văn Khoa còn dàn dựng bộ phim Chị Dậu, chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên của nhà văn Ngô Tất Tố. Bộ phim đã đạt giải thưởng Lớn tại liên hoan phim Nantes (Pháp). Năm 2007, ông được nhận giải thưởng Nhà nước với 3 tác phẩm: Lửa trung tuyến, Chị Dậu, Làng Vũ Đại ngày ấy.

Thương nhớ đồng quê (1995)

Thương nhớ đồng quê lấy cảm hứng từ hai truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp (Thương nhớ đồng quê, Những bài học nông thôn). Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp là một "hiện tượng" trong giới văn học thập niên 80 - 90 và rất có duyên với điện ảnh. Nhiều tác phẩm của ông đã được dựng thành phim (Tướng về hưu, Những người thợ xẻ, Thương nhớ đồng quê).

So với nguyên tác, bộ phim có nhiều thay đổi, đặc biệt là sáng tạo mối quan hệ của các nhân vật chính Nhâm - Quyên - Ngữ. Phim phản ánh tâm hồn của người nông dân Việt Nam trước những đổi thay của thời đại.

Thương nhớ đồng quê được đài NHK (Nhật Bản) tài trợ toàn bộ kinh phí và kĩ thuật làm phim. Khi ra mắt, phim đã gây được xúc động mạnh mẽ, đặc biệt là đối với khán giả Việt kiều. Diễn viên Tạ Ngọc Bảo (vai Nhâm), nghệ sĩ quan họ Thuý Hường (vai chị Ngữ) đã có một khởi đầu ấn tượng ngay trong lần đầu "chạm ngõ" điện ảnh.

Nghệ sĩ quan họ Thuý Hường

Bộ phim đã giành được khá nhiều giải thưởng và lời khen của đồng nghiệp quốc tế. Các giải thưởng chính: Giải đạo diễn xuất sắc nhất (Liên hoan phim Việt Nam 1996), Giải khán giả (Liên hoan phim Nantes 1996), Giải Kodak (Liên hoan phim Châu Á - Thái Bình Dương 1996)...

Sau bộ phim này, đạo diễn Đặng Nhật Minh còn có thêm Hà Nội màu đông năm 46 (dựa trên tác phẩm Luỹ hoa của nhà văn Nguyễn Huy Tưởng) và Mùa ổi (chuyển thể từ một truyện ngắn của chính tác giả).

Diễn viên Bùi Bài Bình

Mê Thảo thời vang bóng (2003)

Đưa tác phẩm của Nguyễn Tuân lên màn ảnh rộng là điều rất khó bởi văn ông không dễ đọc và cũng không dễ lĩnh hội tư tưởng nghệ thuật độc đáo của Nguyễn Tuân. Nhưng đạo diễn Việt Linh đã làm được điều đó với Mê Thảo thời vang bóng. Bộ phim được chuyển thể từ truyện Chùa Đàn - nằm trong mạch sáng tác "Vang bóng một thời" trước cách mạng 1945.

Mê Thảo thời vang bóng được đánh giá cao ở ngôn ngữ điện ảnh, cảnh quay đẹp. Những hình ảnh ấn tượng trong phim là cảnh cô Cam rửa giỏ trên sông, cảnh thả đèn trời... Phim cũng là tư liệu tham khảo có giá trị về những phong tục sinh hoạt Bắc Bộ thời kỳ trước, đặc biệt là lĩnh vực ca trù.

Đây là một bộ phim ám ảnh bởi chất "liêu trai" sẵn có trong tác phẩm và những thủ pháp điện ảnh ấn tượng. Diễn xuất trong phim cũng góp phần làm nên cái mơ hồ, kỳ ảo. Khán giả đã từng quen biết Dũng Nhi qua những vai thầy giáo, trí thức hiền lành sẽ bất ngờ với sự hoá thân vào nhân vật Nguyễn - một chủ đất và cũng là người tri âm với nghệ thuật. Đơn Dương - người đã đóng nhiều thể loại - cũng diễn khá "ngọt" vai Tam - một nghệ sĩ ca trù mang trên mình án ngộ sát.

Diễn viên Đơn Dương

Mê Thảo thời xa vắng không thành công với các giải thưởng trong nước nhưng lại được bạn bè quốc tế đánh giá cao. Phim đã tham gia nhiều liên hoan phim, trình chiếu tại hàng chục rạp chiếu bóng. Năm 2003, phim giành giải Bông vàng Vàng - giải thưởng cao quý tại liên hoan phim Bergamo (Ý).

Vân Hương
Theo 2sao