Từ ‘đối tác tương đồng’ đến ‘đồng minh chiến lược’

Kế hoạch tái vũ trang châu Âu đối mặt với rào cản tài chính và chính trị

Kế hoạch tái vũ trang của châu Âu đối mặt với nhiều rào cản tài chính và chính trị. Liệu EU có đủ quyết tâm để vượt qua?

EU xem xét thành lập ngân hàng quốc phòng để hỗ trợ tài chính cho kế hoạch tái vũ trang. Liệu đây có phải là bước đi chiến lược cần thiết? Ảnh: THX/TTXVN

Theo trang tin châu Âu Euractiv.com ngày 27/5, khi cuộc xung đột Nga - Ukraine tiếp tục diễn biến phức tạp, châu Âu đang thực hiện một cuộc tái vũ trang mạnh mẽ chưa từng có trong nhiều thập kỷ. Tuy nhiên, đằng sau những cam kết chính trị và khoản đầu tư khổng lồ, một "vùng mù" nguy hiểm vẫn tồn tại: cấu trúc tài chính nền tảng cho một khả năng răn đe đáng tin cậy. Liệu "lục địa già" này có đang xây dựng một "mớ tham vọng chắp vá" thay vì một sức mạnh phòng thủ vững chắc?

Xung đột tại biên giới châu Âu đã buộc lục địa này phải đối mặt với những sự thật khắc nghiệt về khả năng sẵn sàng chiến đấu. Các nhà lãnh đạo chính trị EU đang phản ứng bằng những lời cam kết mạnh mẽ, tăng cường mua sắm vũ khí và tập trung trở lại vào phòng thủ tập thể. Tuy nhiên, như António Brás Monteiro, chuyên gia về các vấn đề EU và NATO, nhận định, một lĩnh vực vẫn bị bỏ qua một cách nguy hiểm: cấu trúc tài chính hỗ trợ cho sự răn đe đáng tin cậy.

Ông Monteiro nhấn mạnh, tài chính không phải là yếu tố phụ trợ mà là cốt lõi thầm lặng của quốc phòng. Nếu không có nền tảng tài chính an toàn và được liên kết chiến lược, những tham vọng về khả năng sẵn sàng và phục hồi của châu Âu có nguy cơ trở thành ảo tưởng.

Tăng tốc đầu tư

EU đang tái vũ trang với tốc độ chưa từng thấy. Dự kiến, hơn 900 tỷ euro sẽ được đầu tư vào phát triển năng lực quốc phòng trong mười năm tới thông qua Quỹ Quốc phòng châu Âu và sáng kiến ReArm Europe. Một động thái đáng kể là các quốc gia thành viên EU đã phê duyệt khoản vay chung trị giá 150 tỷ euro để đẩy nhanh quá trình mua sắm quốc phòng vào tháng 5 năm nay. Đây là một bước tiến quan trọng, nhưng tác động của nó sẽ phụ thuộc vào tính kỷ luật, giám sát và sự gắn kết trong toàn khối.

Một cột mốc khác là thỏa thuận hợp tác quốc phòng EU - Anh mới được ký kết cùng tháng. Bất chấp Brexit, cả hai bên đều thừa nhận rằng an ninh châu Âu không thể bị chia nhỏ. Thỏa thuận này tái lập sự hợp tác có cấu trúc trong mua sắm và đổi mới, được xem là một sự sắp xếp lại kịp thời và thực tế giúp củng cố an ninh châu Âu.

Thậm chí, mối quan hệ đối tác này có thể sớm có bước ngoặt táo bạo hơn. Theo các thông tin gần đây, Brussels và London đang cân nhắc thành lập một Ngân hàng Quốc phòng Toàn cầu để phối hợp đầu tư dài hạn vào năng lực quốc phòng và quy mô công nghiệp. Nếu thành hiện thực, một tổ chức như vậy có thể cung cấp bảo lãnh tín dụng, tài trợ mua sắm chung và vốn chiến lược mà các cơ chế truyền thống không có. Điều này sẽ đánh dấu bước nhảy vọt đáng kể, biến sự phối hợp tài chính từ một yếu tố thứ yếu thành một trụ cột răn đe.

Những lỗ hổng tài chính và thách thức phía trước

Tuy nhiên, những điểm yếu chính vẫn tồn tại. Tốc độ tái vũ trang đã vượt xa khả năng điều hành mạch lạc của châu Âu. Sự phân mảnh, tắc nghẽn và cạnh tranh về năng lực công nghiệp hạn chế tiếp tục cản trở việc triển khai. Nền tảng cần thiết để chỉ đạo, tài trợ và bảo vệ cuộc huy động này vẫn còn mong manh.

Trước bối cảnh này, Ngân hàng Đầu tư châu Âu (EIB) đã bắt đầu điều chỉnh, giải ngân hơn 9 tỷ euro cho cơ sở hạ tầng và công nghệ liên quan đến quốc phòng. Các khuôn khổ ESG (Môi trường, Xã hội và Quản trị) cũng đang được xem xét lại, thừa nhận rằng việc loại trừ quốc phòng khỏi các công cụ tài chính bền vững có nguy cơ làm suy yếu quyền tự chủ chiến lược không phải thông qua chính trị mà là sự do dự về tài chính. Đây là những thay đổi cần thiết, nhưng quy mô còn khiêm tốn.

Trong khi đó, vai trò của Vương quốc Anh vẫn rất quan trọng. Ngoài năng lực quốc phòng và tình báo, nguồn tài chính của Anh góp phần định hình nên hệ sinh thái rộng lớn hơn của châu Âu. Đề xuất "cổ tức quốc phòng" của Thủ tướng Anh Keir Starmer, liên kết đầu tư công với năng lực công nghiệp, phản ánh sự hội tụ ngày càng tăng giữa các mục tiêu tài chính và chiến lược.

Tuy nhiên, vẫn còn những lỗ hổng. Các lĩnh vực lưỡng dụng (công nghệ dân sự có thể dùng cho quân sự) và công nghệ quan trọng ngày càng được tài trợ hoặc kiểm soát bởi các thực thể nước ngoài có lợi ích khác nhau. Những bất thường trong mua sắm cũng đang tái diễn trên khắp các cấu trúc xuyên Đại Tây Dương, làm xói mòn lòng tin, làm suy yếu sự sẵn sàng và tạo ra lỗ hổng để đối phương khai thác.

Các cơ quan tình báo ở châu Âu đã hiểu được những rủi ro này và đang lập bản đồ về các lỗ hổng tài chính, theo dõi các dòng vốn không minh bạch và đánh dấu các rủi ro xâm nhập. Thách thức không phải là nhận thức mà là sự thống nhất. Nhưng rất thường xuyên, các đánh giá của họ không chuyển thành hành động do sự do dự về mặt chính trị hoặc sự trì trệ của thể chế.

Tóm lại, tái vũ trang đã quay trở lại châu Âu, cùng với cơ hội để liên kết năng lực với chiến lược tài chính. Các khuôn khổ đang hình thành và tính cấp bách là có thật. Nhưng nếu không có sự thống nhất, quyết tâm chính trị và kỷ luật chiến lược, châu Âu có nguy cơ xây dựng một mớ tham vọng chắp vá thay vì một lực lượng răn đe đáng tin cậy.